حافظان آسمان – بخش اول

در ابتدای جنگ ایران حدود ۴۸۰ فروند هواپیمای جنگی و بیش از ۶۰۰ فروند بالگرد در برابر ۳۳۵ فروند هواپیمای جنگی و ۱۲۳ فروند بالگرد رزمی عراقی در اختیار داشت. این در حالی بود که ایران دارای ۳۱۰۰ و عراق دارای ۴ هزار دستگاه تانک بود، اما پراکندگی نیروهای ایرانی، عدم انسجام درونی ارتش، اخراج فرماندهان رده‌بالا و مستشاران خارجی، عدم سرویس و نگهداری مناسب جنگ‌افزارها و درنتیجه عدم آمادگی عملیاتی جنگ‌افزارها منجر به کاهش توان رزمی ارتش به پنجاه‌درصد نسبت به سال قبل از انقلاب شده بود.  مشکلات در تمام تخصص‌ها و رده‌ها وجود داشت و پدافند هوایی در تمام نیروها از این قاعده مستثنا نبود. اگرچه پدافند هوایی نیروی هوایی شناسایی، ردگیری و انهدام هر نوع هواگرد دشمن می‌باشد، اما با توجه به وجود سازمان و تجهیزات پدافند هوایی در سایر نیروها، هرکدام از نیروهای زمینی و دریایی و حتی در مواقعی ژاندارمری موظف به دفاع هوایی در برابر سایر اشیا پرنده دشمن در محدوده عملکرد خود بودند. لذا بررسی وضعیت پدافند هوایی سایر نیروها درنتیجه گیری عملکرد پدافند هوایی نیروی هوایی که بعدها باتدبیر مقام معظم رهبری به‌عنوان قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا-آجا به‌صورت مستقل به دفاع از آسمان آبی ایران‌زمین می‌پردازد خالی از لطف نیست

بنا بر اسناد ثبت‌شده در تاریخ جنگ، ((باوجودآنکه تجاوزات هوایی عراق از اوایل تیرماه ۱۳۵۸ آغاز شده بود، از همان آغاز تجاوز، کمبود جنگ‌افزار پدافند هوایی در یگان‌های اجرایی و صف نیروهای مختلف احساس شد، به‌عنوان‌مثال در نیروی زمینی، به دلیل ذکرشده لشکر۸۱ زرهی از نیروی زمینی درخواست کرد تعدادی جنگ‌افزار ضد هوایی به آن لشکر واگذار کند)). قبل از آن و در اواخر خردادماه ۱۳۵۸ و با توجه به اینکه احتمال حمله هوایی عراق به پادگان‌های نظامی احساس شد و به‌منظور جلوگیری از خطرات حمله هوایی فرماندهی وقت لشکر۸۱ کرمانشاه با استفاده از گردان پدافند هوایی تدابیری در حد مقررات به عمل آورد و دستور داد در هر پادگان نظامی یک دسته پدافند هوایی مستقر شود. ترتیب استقرار نیروهای پدافند هوایی نیروی زمینی در سراسر مرز تحت پوشش لشکر ۸۱ در اواخر خرداد به شرح زیر است:

البته گسترش واحدهای ضد هوایی در منطقه استحفاظی لشکر۸۱ در اواخر مرداد به شرح جدول زیر می‌باشد:

کمبود تجهیزات پدافند هوایی در نیروی زمینی به حدی بود که بناتر اسناد به‌جای مانده از آن ایام، نیروی زمینی از تأمین یک دسته شش قبضه توپ ضد هوایی ۲۳ میلی‌متری به همراه خدمه مربوطه جهت حفاظت از انبارهای مهمات پادگان اعظم پناه به ارزش چندین میلیارد ریال ناتوان بود. البته ضعف پدافند هوایی نیروی زمینی تا آخرین روزهای منتهی به حمله عراق به ایران گریبان گیر این نیرو بود. به‌عنوان‌مثال در ۲۷ شهریور ۱۳۵۹ لشکر۸۱ زرهی از نیروی زمینی برای ایجاد آتش ضد هوایی در منطقه خان لیلی آتشبار ۲۳ میلی‌متری درخواست کرد. لازم است بدانیم که لشکر۸۱ در عرض حدود ۵۰۰ کیلومتر و در عمق وجود ۲۰۰ کیلومتر مسئولیت داشت. بااین‌حال فرماندهان نیروی زمینی شدیداً در تلاش بودند که با تدابیر منطقی مشکلات را حل نمایند. به‌عنوان‌مثال، جابجایی آتشبارهای ضد هوایی از لشکرها و گروه‌های دورتر از صحنه نبرد به صحنه برد یکی از این تدابیر بود. در همین راستا در ۲۴ شهریور ۱۳۵۹ نیروی زمینی به گروه۴۴ توپخانه اصفهان دستور داد که سه آتشبار پدافند هوایی ۲۳ میلی‌متری و دو آتشبار توپخانه ۱۳۰ میلی‌متری را آماده سازد تا بنا به دستور به غرب کشور اعزام شوند.

منبع: مجله صف شماره 359، مهر 1389، ساعس اجا، ص66