در این مقطع، عملیات دفاع هوایی منطقه نبرد برای عملیات «بدر» برقرار شده بود و در همین روز (24 اسفند)، 19 فروند جنگنده رهگیر «اف4ئی» همراه با پایگاههای موشکی «تبوک»، «هجرت»، «بدر» و «خیبر» آسمان و دفاع موشکی صحنه نبرد را پوشش داده بودند و توپخانه ضدهوایی «اورلیکن-35م.م» و 23 م.م نیز در سایت‌های «وحدت» در جزیره مجنون و دیگر پایگاههای موشکی فعال بودند. از اقبال خوش، در ساعت 12:57، توپهای اورلیکن سایت وحدت در جزیره مجنون شمالی به غرش در آمدند و یکفروند «میگ23» ارتش عراق را در آسمان این منطقه سرنگون ساختند.
با این وجود، در ساعات 12:51 و15:30، «میگ25» عراق برفراز «اراک» ظاهر شده و در یک درگیری با هواپیمای «اف14»، بمبهای خود را در اطراف این شهر فروریخته و گریختند. در ساعت 19:45، یک درگیری دیگر بین «میگ25» و «اف14» در آسمان غرب تهران روی داد که دراین میان، سایت موشکی «هاگ» نیز وارد عمل شد و یک تیر موشک «هاگ» علیه هواپیمای عراقی شلیک کرد که هواپیمای عراقی گریخت و در مسیر بازگشت خود شهرهای قزوین و زنجان را بمباران کرد[2].
از نظر اجرای عملیات زمینی، در نخستین دقایق روز 21 اسفند، قرارگاه زمینی «نجف» و دریایی «نوح» سپاه پاسداران به ترتیب از راست و چپ منطقه عملیات همراه با یگانهای تحت امر قرارگاه کربلای ارتش در حد وسط این دو قرارگاه، در منطقۀ «هور» برای ورود مجدّد به خاک عراق اجرای مأموریت کردند که متأسفانه به علت هوشیاری دشمن و موانع صعبالعبوری که بر سر راه رزمندگان قرار داده شده بود، نتایج ملموسی دربر نداشت. گرچه در مرحله اولیه عملیات، نیروهای خطشکن سپاه پاسداران به استعداد یک تیپ در جنوب منطقه عملیات با پشتیبانی توپخانه ارتش از رود دجله گذشتند و با تصرف روستای «القرنه» در عرض چند ساعت سه پل شناور بر روی دجله نصب شد که زنگ خطری جدی برای بغداد بود. چراکه هدف اصلی عملیات «بدر» همانند عملیات «خیبر» عبور از هور و تصرف ساحل شرقی دجله و بستن بزرگراه العماره- بصره و تهدید شهر بصره بود. بر اثر تلاش دشمن، بار دیگر این هدف میسر نشد و فرماندهان بزرگی از سپاه پاسداران؛ نظیر مهدی باکری و ابوالحسن آلاسحاق و تکورانی نظیر کاظم نجفی‌رستگار و حسن بهمنی به شهادت رسیدند[3].
در بعد نبردهای هوایی، در بامداد روز 25 اسفند 1363، جنگنده‌های عراقی توانستند به آسمان منطقه عملیاتی بدر نفوذ کنند و در حالی که جنگنده گشت رزمی نهاجا برای سوختگیری هوایی رفته بود، پادگان «حمید» را بمباران کردند. متقابلاً پایگاه تبریز با چهار فروند «اف5» و همدان با یک دسته پروازی «اف4»، اهدافی در شهرهای عراق را بمباران کردند که یک فروند «اف4» پایگاه سوم در هنگام بازگشت، با هدایت ایستگاه رادار سوباشی توسط یک فروند «اف4» گشت رزمی دیگر رهگیری و هدف موشک «اسپارو» قرار گرفت و خلبانان آن با نامهای سروان اصغر فتحنژاد/ستوانیکم عبدالصالح رضایی به شهادت رسیدند.
در ساعات 10:32 و 11:45، شهرهای تبریز و اصفهان از ارتفاع بالا مورد اصابت بمبهای هواپیماهای عراق قرار گرفتند و یک ساعت بعد، شهر ایلام بمباران شد و در ادامه شهرهای سنندج، بانه، گیلانغرب و کرمانشاه و ناحیهای به نام عباسآباد در نزدیکی «شیلر» بمباران شدند. با این وجود این همه بمباران هوایی که دشمن به شهرهای بیدفاع تحمیل میکرد، شهید بابایی رئیس ستاد قرارگاه عملیات هوایی جنوب نمیتوانست تعهدات خود را در منطقه عملیاتی «بدر» نادیده گیرد و این مختصر قدرت دفاع هوایی را از آسمان آن منطقه بردارد و به دفاع هوایی شهرها اختصاص دهد، تا این که در همین روز اعلام شد؛ عملیات «بدر» بدون کسب نتایج مطلوب پایان یافته است.
در این عملیات، تلفات چندانی به ارتش عراق وارد نشد و تلفات خودی نسبت به دشمن بیشتر بود. ازجمله؛ تعداد 14 فروند بالگرد 214 هوانیروز آسیب دیدند یا منهدم شدند. ارتش عراق از ساعت 16.00 عصر مورخ 22/12/1363، بمباران و گلولهباران شیمیایی شدید جزایر مجنون را آغاز کرد و تنها در هفته اول، 32 نفر از رزمندگان شهید و دو هزار و 231 نفر نیز مصدوم شدند. بمباران شیمیایی پس از عملیات نیز استمرار داشت و در روزهای 19 و 20 فروردین 1364، تعداد یک هزار و 614 نفر مصدوم شدند. در نهایت، عملیات گسترده «بدر» نتوانست به اهداف مهم خود دست یابد و منجر به تحول مهمی در وضعیت جبههها و سرنوشت جنگ نشد. با ناکامی ایران در این عملیات، حسنی مبارک رئیس جمهور مصر و ملک حسین پادشاه اردن در تاریخ 27/12/1363 به عراق رفتند و پس از دیدار باصدام، عراق اعلام کرد که تمام آسمان ایران را برای پرواز هواپیماهای مسافربری ناامن میکند[4].
به این ترتیب اگرچه آسمان منطقه عملیات به سمت داخل مرزهای خودی، تا اندازهای نفوذ ناپذیر و مصون از بمبارانهای آزادانه دشمن بود، اما شهرهای خارج از منطقه بارها بمباران شدند، ضمن این که امکان پوشش هوایی در ورای مرزهای بینالمللی یعنی سمت غربی منطقه هور تا جاده بصره-العماره در داخل مرزهای کشور عراق برای نهاجا ناممکن بود. در صورتی که دشمن با استفاده از توان هوایی و بمباران مناطق نبرد در داخل عراق، با بکارگیری انواع هواپیماهای میراژ، سوخو22، میگ23 و حتی هواپیمای سبک توکانو و پیسی7 به همراه بالگردهای تهاجمی «میل25، گزل و آلوئت» اغلب با مهمات شیمیایی نیروهای تدارکاتی لشکر عاشورا و ولی عصر(عج) سپاه پاسداران را که دهها قایق و کرجی حامل نیروهای کمکی و مهمات و تدارکات آنها را همراهی میکرد، زیر آتش گرفتند و هر سه پل شناور نصب شده به روی رودخانه دجله توسط حملات هوایی عراق نابود شدند، گرچه چندین فروند هواپبما و بالگرد عراق هم سرنگون شدند، لیکن رزمندگان ایرانی در دام آتش مداوم دشمن قرار گرفتند و به علت فقدان نیروی زرهی، پشتیبانی لجستیکی و پوشش هوایی کافی، نیروهای خودی نتوانستند سرزمینهای تصرف شده در این عملیات را حفظ کنند و به ناچار در 26 اسفند، باقیمانده نیروهای ایرانی با تحمل تلفات سنگین مجبور به عقبنشینی به «هورالهویزه» شدند. درحالی که رزمندگان ایرانی فقط به پیروزی فکر میکردند، با وارد کردن دو لشکر سپاه به جزیره مجنون جهت تقویت نیروها به یک پیروزی نسبی رسیدند. اما بلافاصله، لشکر یکم مکانیزه عراق با پشتیبانی نیروی هوایی خود راه را بر نیروهای ایرانی مسدود کردند و در سوّم فروردین 1364، عملیات بدر پایان یافت. در خاتمه عملیات، نهاجا توانسته بود؛ در بخش عملیات دفاع هوایی از آسمان منطقه عملیات، 372 نوبت پرواز پوشش هوایی و 51 نوبت پرواز بمباران هوایی توسط جنگنده‌های خود انجام دهد و 462 نوبت پرواز ترابری هوایی شامل سوخترسانی و ترابری بار، مسافر و مجروح به عنوان خدمات پشتیبانی رزمی انجام دهد و سامانه راهوردی پدافند هوایی منطقه نبرد شامل: رزمندگان توپخانه های اورلیکن و 23م.م و هواپیماهای «اف14»، «اف4» و «اف5» و کارکنان پایگاههای موشکی زمین به هوای «هاگ» و کارکنان ایستگاههای رادار موفق شدند تا شش فروند از هواپیماهای ارتش عراق را برفراز آسمان منطقه عملیات به زیر کشند. در این نبرد، دو لشکر عراق به شدت آسیب دید و 24 فروند انواع هواپیما و 11 فروند بالگرد را از دست داد و متاسفانه تلفات انسانی نیروهای خودی هم بالا بود. به هر حال، این عملیات هم نتوانست به اهداف مهم خود دست یابد و منجر به تحول مهمی در وضعیت جبههها و سرنوشت جنگ شود[5]. البته همزمان با عملیات بدر، عراق همچون گذشته به دلیل بیاعتنایی نهادهای بینالمللی، توسعه جنگ شهرها و حمله به نفتکشها و زیرساختهای کشور به منظور کاهش توان اقتصادی و تخریب روحیه ملّی و برانگیختن مردم برعلیه حکومت را در دستور کار قرار داد که ایران مجبور به مقابله به مثل شد.
در این سال، عراق برای حمله به کلانشهر تهران برای اوّلین بار از هواپیماهای «میگ25» و موشکهای دوربرد استفاده کرد.
در پایان آمار فعالیتهای نهاجا در عملیات «بدر» طی جدول شماره 5-4 ارائه شده است.
جدول شماره 5-4 آمار رزمی و تعداد نوبت پروازهای انجام شده در عملیات بدر
|
مأموریت |
پشتیبانی نزدیک هوایی |
گشت رزمی و اسکرامبل |
پشتیبانی ترابری هوایی |
سوختگیری هوایی |
عکاسی شناسایی |
تعداد هواپیماها و بالگرد سرنگون شده عراق |
مهمات و بار جابهجا شده |
|
نوبت پرواز |
26 نوبت |
671 نوبت |
824 نوبت |
97 نوبت |
23 نوبت |
35 فروند |
211 تن |
منبع: نبردهای هوایی ایران، سرتیپ2 خلبان حسین خلیلی، 1398، ایران سبز، تهران
[1]– این دو پایگاه از «رأس‌البیشه» کشتی‌های تجاری ورودی و خروجی بندر ماهشهر و نفتکشهای اطراف جزیره خارک را مورد اصابت قرار می‌دادند.
[2]– در این مقطع و در آستانه نوروز 1364 نگارنده خود به اتفاق دیگر خلبانان همرزمش با هواپیمای «اف14» به صورت شبانهروزی از آسمان مرکزی کشور به اتفاق خلبانان سوخترسان، پاسداری میکردند و خلبانان دشمن با آگاهی از محدویتهای فنی، کمی و کیفی موشک «فونیکس» مسیر خود را طوری انتخاب میکردند تا در فرایند رهگیری مناسب جهت شلیک این موشک قرار نگیرند و…؟!
[3]– هدف نظامی از عملیات «بدر» همچون «خیبر» تسخیر بزرگراه «العماره-بصره» و قطع ارتباط سپاه اول و سوم عراق همچون عملیات «طریقالقدس» بود.
[4]– علایی، حسین (1391) «روند جنگ ایران و عراق» تهران: نشر مرز و بوم، جلد دوم، صص 94-90.
[5]– یاحسینی، سیدقاسم، (1386)، «پنهان زیر باران: خاطرات سردار علی ناصری»، تهران: شرکت انتشارات سورۀ مهر، چاپ سوم، ص201 و 304.
انتهای مطلب
