چراکه یکی از دلایل عدم موفقیت عراق در حمله هوایی 31 شهریور 1359 را می‌توان در نداشتن قدرت شناسایی هوایی و عکس‌های هوایی مناسب از پایگاه‌ها‌ی هوایی ایران، جستجو نمود که این وضعیت با ورود هواپیماهای «میگ25» به هم خورد. این جنگنده در دو نوع رهگیر و شناسایی توسط شوروی ساخته شد و هر دو نوع آن را به عراق تحویل دادند که بین هشت تا 10 فروند از آنها از نوع شناسایی بود و به‌تدریج توسط نیروی هوایی این کشور عملیاتی شدند[2]. البته در خصوص زمان دقیق بهکارگیری هواپیمای «میگ25» توسط عراق گزارش‌های متناقضی وجود دارد. در واقع بررسی اسناد و مدارک موجود و روند جنگ نشان میدهد که خرید و استفاده این هواپیما مخفیانه و بدون هرگونه تبلیغات خاص انجام شده است[3]. در صورتی که به خدمت گرفتن اغلب هواپیماهای عراق نظیر میراژ و حتی جنگنده اجارهای سوپراتاندارد با هیاهوی تبلیغاتی و جار‌و‌جنجال رسانه‌ای بسیار همراه بوده است. با این توصیف در ششم اسفند 1360، رادارهای نهاجا در استان خوزستان برای نخستینبار، مسیرهایی با سرعت بیش از دو برابر صوت (دو ماخ) در آسمان عراق را مشاهده و گزارش می‌کنند. چند روز بعد پست‌های شنود «ف.ا.ش.ا» پرواز سه فروند «میگ25» را از پایگاه حبانیه گزارش می‌کنند و از این زمان (27 اسفند 60) براساس خاطرات خلبانان عراقی، نخستین مأموریت عکس‌برداری هوایی «میگ25» از ارتفاع بالا، همزمان با حمله به سایت «هاگ» دزفول توسط هواپیماهای رادار زن «سوخوی22» با موشک «خ28» در شمال خوزستان صورت میپذیرد. البته گزارش‌های بعدی از سوی پست‌های شنود فاشا نشان‌دهنده این مطلب بود که تعداد 12 فروند «میگ25» در پایگاه «تموز در حبانیه» در عملیاتهای تاکتیکی شرکت نموده و 19 نوبت مأموریت آموزشی انجام دادهاند. درپی آن، طی سال 1361، شمار پروازهای شناسایی «میگ25» بر فراز کشورمان افزایش یافت که حاکی از شناسایی اهداف گوناگون توسط نیروی هوایی عراق بود[4].
هواپیمای «میگ25» یا «های ماخ» می‌توانست در مأموریتهای شناسایی هوایی تا ارتفاع بیش از 30 کیلومتر یا 100 هزار پا اوج گرفته و حداکثر سرعتی معادل سه برابر صوت یا بیش از 3200 کیلومتر در ساعت به صورت مداوم پرواز کند. این تواناییهای پروازی درحالی بوده که سقف پرواز جنگندههای نهاجا زیر 50 هزار پا (16 کیلومتر) و سرعت مداوم آنها در آن ارتفاع به کمتر از 4/1 سرعت صوت (1250 کیلومتر) محدود میشد. البته در ادامه جنگ، نوعی از هواپیمای میراژ «اف1» هم توسط عراقی‌ها به یک سری دوربین مجهز شد که با این نوع هواپیما اقدام به انجام عملیات عکس‌برداری می‌کردند.[5]
شماری از جنگندههای «میگ25» در اواسط جنگ تحمیلی به کمک مستشاران روسی به سامانههای پرتاب بمب مجهز شد و توسط نیروی هوایی عراق در جنگ شهرها بویژه بمباران تهران، اصفهان و تبریز بهکار گرفته شد. اگرچه این تغییرات فنی فاقد ارزش راهوردی (تاکتیکی) بود؛ لیکن عراق طی سالهای 1363 به بعد از این هواپیما برای بمباران شهرهای بزرگ همچون: تهران، اصفهان، تبریز و… استفاده می‌کرد که تفصیل آن در روند نبردهای هوایی تشریح خواهد شد. البته در فرایند اینگونه مأموریتها، به دلیل آسیب‌های وارده به موتورها در سرعت بیش از سه هزار کیلومتر در ساعت، به‌طورمعمول این هواپیما با سرعتی حدود 2400 کیلومتر در ساعت و در ارتفاع حدود 20 کیلومتر از سطح زمین پرواز می‌کردند.
به‌هرحال، چون توانایی موشک‌های زمین به هوا و هواپیماهای نهاجا محدود بود، این هواپیما تا مدت‌ها آزادانه در آسمان ایران پرواز می‌کرد[6]. به طور کلی پرواز هواپیمای «های ماخ» در خلال جنگ برای فرماندهان و طراحان عملیات هوایی چنان ناشناخته و مرموز بود که به منظور بررسی و کسب اطلاع دقیق از ویژگیهای پروازی این نوع جنگنده، تعدادی از متخصصین پدافند هوایی و دو نفر از خلبانان شکاری (در سال 1363) به کشور سوریه اعزام شدند. امیر سرتیپ سیدرضا پردیس یکی از خلبانان اعزامی در کتاب «در غربت می‌جنگیدیم» صفحه92 در خصوص نحوه کسب اطلاعات در مورد «میگ25» در آن سال‌ها از طریق کشور سوریه به نکات جالبی اشاره می‌کند:
«در آن زمان ]سال63[ من در یک مأموریت به همراه جمعی از همکاران برای بازدید از نیروی هوایی کشور دوست و برادر سوریه که هواپیماهای «میگ25» و «سوخوی-24» در اختیار داشت، به صورت غیرنظامی عازم سوریه و در شهر دمشق در هتل «دمشقالدولی» مستقر شدیم. سرپرست گروه، سرهنگ خلبان محمد فرح‌آور (از خلبانان برجسته «اف4» و «اف14») از مسئولین وقت نهاجا در زمان معاونت عملیاتی شهید بابایی بود. از پدافند [هوایی] نهاجا، سرهنگ متین و از موشک هاگ سرکار همافر جهانی به همراه تعدادی از متخصصین رادار و آتشبار موشک پدافند هوایی هاگ، همراهمان بودند. در دمشق به دیدار سفیر کشورمان که در آن زمان حجت‌الاسلام محتشمیپور بود، رفتیم. سپس در نیروی هوایی سوریه با یک سرلشکر که مسئولیت اطلاعات سوریه را به عهده داشت، دیدار کردیم و ایشان هم در زمینه پروازهای منطقه اطلاعاتی ارائه دادند. وی بیان کرد که یکی از هواپیماهای «میگ25» سوریه توسط موشک ضد هوایی رژیم اشغالگر قدس ساقط شده است. در این ملاقات قرار شد که این هیئت با یک هواپیمای ملخ‌دار نظامی از پایگاهی در شهر حلب دیدن کنند و از نزدیک با خلبانان هواپیمای «میگ25» آشنا شویم و سئوالات فنی و تخصصی خود را از آنان در مورد نحوه پرواز آنها و یا اینکه این هواپیما قادر است با بمب پرواز نماید را مطرح کنیم و پاسخهای خود را اخذ نماییم.
البته ما در این سفر به دنبال این بودیم که بدانیم این هواپیماهایی که تهران را از ارتفاع بالا بمباران می‌کنند، نخست، از چه نوع هستند؟ دوم، قدرت و توانایی آنها در این بمباران‌ها چقدر است؟ سوم، چگونه می‌توان با آنها به مقابله بر‌خاست؟
منبع: نبردهای هوایی ایران، سرتیپ2 خلبان حسین خلیلی، 1398، ایران سبز، تهران
[1]– سامرایی، وفیق، (1377) «ویرانی دروازه شرقی: حطام البوابه الشرقیه»، مترجم: عدنان قارونی، تهران: نشر نو، مرکز فرهنگی سپاه، صص 138-59.
[2]– کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، (1389) «درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق» جلد1، ترجمه حسین یکتا، تهران: نشر مرزوبوم، ص 319 و نیز بنگرید به: P 19” ، London 2003،, Osprey Publishing Iranian F-4 Phantom II units in combat، “Tom Cooper and Farzad Bishop
[3]– جهت آگاهی بیشتر بنگرید به: «تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس» (1395)، جلد دوم، ص 217.
[4]– جهانفر، رضا (1393) «پروندهای برای میگ-25»، تهران: انتشارات دافوس ارتش ج.ا.ایران، بهار 1393، ص 32.
[5]– ام وودز، کوین و دیگران (1393) «جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام»، ترجمه عبدالحمید حیدری، تهران: نشر مرز و بوم، ص 362.
[6]– درخلال جنگ یک مورد «میگ25» از نوع شناسایی به‌وسیله هواپیماهای «اف-14» در آذر 61، یک فروند از نوع رهگیر آن توسط «اف5» و یک مورد از نوع بمباران آن توسط پدافند موشکی «اِچ.کیو-2» چینی یا «سام-2» در اصفهان 1365 ساقط شدند که شرح آنها در مباحث مربوطه ارائه شده است.
انتهای مطلب
