حمدانی: ارتش عراق تعداد زیادی فرماندهان برجسته در اختیار داشت که در فضای سیاسی حاکم در آن زمان هیچ فرصتی برای عرض اندام نداشتند؛ فرماندهان ممتازی مانند ژنرال سلطان هاشم (Hashim) و ژنرال ایاد فاید الراوی ( Ayad Fayad al-Rawi)؛ فرمانده پیشین گارد ریاست جمهوری که هر دو اکنون در زندان هستند؛ ژنرال ایاد خلیل زکی (Ayad Khalil Zaki) که اکنون در عمان است و افراد دیگری مانند ژنرال عبدالقادر (Abd al_Qadir) ژنرال سالم العلی (Salem al-Ali)، ژنرال کعبی و ژنرال عبوسی. ارتش عراق همچنین دانشکده ممتازی برای فرماندهانش داشت که با دانشکده نظامی ارتش بریتانیا برابری می‌کرد. بسیاری از فرماندهان در سطح لشکر نیز افراد برجسته‌ای بودند. در عراق، طبیعت فرماندهی نظامی به‌گونه‌ای است که تسلیم رهبری سیاسی می‌شود. وقتی به این افسران اشاره می‌کنم، منظورم این نیست که آنها افرادی بی عیب و نقص بودند. هیچ کس کامل نیست، اما فرماندهان ممتازی به شمار می‌آمدند. فرماندهان شایسته دیگری هم وجود داشتند ولی تا نقطه معینی ارتقا یافته، متوقف شدند؛ فرماندهانی مانند ژنرال حمید فتحی(Hamid Fathi) و ژنرال طارق توفیق (Tariq Tawfig).
من در محضر اساتید و فرماندهان بزرگی شاگردی کرده‌ام. اولین کسی که از او چیزهای زیادی آموختم، ژنرال طارق توفیق بود. پس از فراغت از تحصیل در سال 1970 در واحدی در نزدیکی مرز اردن مستقر شدم. در آن زمان، طارق توفیق فرمانده تیپ 8 مکانیزه ارتش عراق به شمار می‌آمد. این تیپ از تیپ‌های زیر امر لشکر سوم بود که در آن زمان مرکز آموزش نظامی نیروی زمینی بود. او برایم الگو بود؛ زیرا باسواد، با درک کاربردی بالا و پایبند به اصول اخلاقی بود. یادم می‌آید وقتی هنوز ستوان بودم در جلسه‌ای برای بررسی وضعیت نیروی زمینی برخی کشورها شرکت کرده بودم. در آن جلسه عموماً معتقد بودند که نیروی زمینی بریتانیا از نیروی زمینی آمریکا بهتر است ولی ژنرال توفیق که با این مسئله موافق نبود قاطعانه گفت: "نه، این درست نیست" و در تایید نظرش برایمان توضیح داد زمانی که در دوره‌ای آموزشی در آمریکا شرکت کرده چگونه تحت تاثیر انضباط سربازان آمریکایی قرار گرفته است. ولی چون ما در آن زمان عمدتاً پیرو رویکرد نظامی انگلیسی‌ها بودیم، آهسته او را "ژنرال طارق توفیق آمریکایی" خطاب می‌کردیم.
یک بار هم ژنرال توفیق از واحد زیر امر من که در آن زمان به منطقه‌ای راهبردی مامور شده بودم، بازدید کرد و متوجه شد؛ کتاب‌های نظامی مرتبط با جنگ زرهی و خاطرات سپهبد برنارد مونتگومری (Bernard Montgomert) را مطالعه می کنم. در آن زمان چون خود را برای جنگ با رژیم صهیونیستی آماده می‌کردیم، به‌طور دائم مشغول بررسی زمان بندی‌ها و برنامه‌های جنگی و مواردی از این دست بودم. ژنرال توفیق سوال‌های زیادی پرسید که به همه پاسخ دادم و چون دید همه پاسخ ها درست است، گفت: "ستوان رعد اگر همین‌طور پیش بروی، روزی فرمانده خوبی خواهی شد." سپس آرایش تاکتیکی واحدم را اصلاح کرد و ضرب المثل عربی را به من یادآور شد:"اگر دشمنت مورچه است، تو نخواب و مانند مورچه باش." من همه موفقیت‌هایم را مدیون ژنرال توفیق میدانم.
وودز: چه اتفاقی برای ژنرال توفیق افتاد؟
حمدانی: چون فرمانده خوب و لایقی بود، جریان بعثی حاکم در سال 1978 اورا از فرماندهی لشکر3 زرهی عزل و بازنشسته کرد. در واقع، ارتش اورا از دست داد، زیرا سیاست از بر امور نظامی غالب شده بود.
مورای: حزب بعث بسیاری از افسران ارشدی را که در ارتش‌های کشورهای خارجی از جمله انگلستان، آمریکا یا فرانسه آموزش دیده و تجربه کسب کرده بودند، کنار گذاشت. از سال 1970 به بعد، حزب بعث دیگر مایل نبود افسران عراقی را برای آموزش و کسب تجربه بیشتر به ]دانشکده‌های نظامی[ فورت لیون‌ورث (Fort Leavenworth) یا کمبرلی(Camberley) اعزام کند. ممکن است درباره علت این تصمیم و مشکلات احتمالی ناشی از آن صحبت کنید؟
حمدانی: دو دلیل سیاسی و عملی برای این تصمیم وجود داشت. درسال 1976 رهبر سیاسی کشور می‌خواست ارتش عراق از نظر فرهنگ نظامی از انگلیس فاصله بگیرد و به اتحاد شوروی نزدیک شود ولی فرماندهان نظامی موافق نبودند. مشکل نظامیان این بود که صدام به شدت تحت تاثیر رهنامه( دکترین) نظامی شوروی بود و همین امر منجر به تغییراتی بنیادین گردید. ایدئولوژی بعثی در واقع نسخه عربی ایدئولوژی مارکسیستی بود و برهمین اساس صدام فکر می‌کرد رهبران سیاسی می‌توانند نیروهای نظامی را هدایت کنند.
بزرگترین اشتباه صدام در جنگ 2003 نیز این بود که اجازه داد رهبران سیاسی اداره جنگ را برعهده گیرند. حضور افسران سیاسی در ارتش پدیده‌ای برگرفته از ساختار ارتش شوروی بود که صدام آن را در ارتش عراق به کار گرفت. صدام قصد داشت خط مشی‌های سیاسی شوروی را بی کم و کاست اجرا کند. اما این طرح‌ها همه غلط از آب درآمد و شکست خورد.
منابع آموزشی ما عمدتا منابع ارتش انگلیس بود که در آنها اطلاعات چندانی در مورد ارتش آمریکا وجود نداشت. پس از جنگ 1991 مطالعه در زمینه عملیات‌های مشترک به شیوه آمریکایی و همچنین اندازه و استعداد ارتش آمریکا و قواعد درگیری‌اش را آغاز کردیم و با بررسی دقیق کتابچه‌های رهنامه(دکترین) این ارتش دریافتیم که کاملا با رهنامه ما که بر رهنامه انگلیسی‌ها و شوروی‌ها استوار بود، متفاوت است و از طرفی، برخلاف جنگ افزارهای آمریکایی که به کارگیری آنها در ارتش عراق به علت سطوح بالای فنی که نیاز داشتند دشوار بود، جنگ افزارهای ساخت شوروی برای استفاده ارتش ما مناسب‌تر بودند، زیرا سربازان ما دانش فنی بالایی نداشتند و از این نظر همانند روستاییان یا کارگران شوروی بودند. با وجود همه این مسائل، وضعیت مارا به سختی می‌شد با ایدئولوژی شوروی تطبیق داد.
منبع: جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام، ترجمه عبدالمجید حیدری، 1393، مرز و بوم، تهران
انتهای مطلب
