عملیات رمضان

برای این منظور دستور جزء به جزء شماره 5 را در هشتم مرداد ماه صادر کرد که متن آن به شرح زیر بود:

1. تغییرات در سازمان رزمی: بدون تغییر.
2. آخرین وضعیت: در اجرای دستور جزء به جزء شماره 3 قسمت عمده­ای از نیروهای دشمن منهدم و خط قهوه­ای به غیر از مثلث دوم تأمین گردید. در ساعت 2030 در اجرای دستور جزء به جزء شماره 4، قرارگاه­های فتح و فجر به منظور ترمیم کامل خط قهوه­ای تک خود را آغاز کردند، لیکن به علت مقاومت شدید دشمن، الحاق یگان­های فتح و فجر عملی نگردید. با بررسی عکس هوایی مورخه 7/5/1361 و تمرکز عمده نیروهای زرهی دشمن در حدود مثلث­ها و به منظور اجتناب از تلفات خودی در پاتک­های احتمالی دشمن، دستور داده شد یگان­ها به خطوط قبلی خود در آغاز تک مورخه 6/5/1361 مراجعت نمایند. قرارگاه­ عملیاتی کربلا به منظور انهدام دشمن در منطقه و تأمین خطوط توفیق، پیروزی، ظفر (به خلاصه نقشه مراجعه شود) و ایجاد فضای لازم برای ادامه تک جهت تأمین هدف­های مرحله یکم طرح عملیاتی کربلای 4، عملیات آفندی خود را ادامه می­دهد.
3. مأموریت بدون تغییر.
4. قرارگاه عملیاتی کربلا در جنوب در ساعت (س) روز (ر) با قرارگاه­های نصر و قدس، دشمن را تثبیت و با قرارگاه­های فتح و فجر تک نموده، نیروهای دشمن را در منطقه منهدم و در امتداد خطوط توفیق، پیروزی، ظفر پدافند نماید. (به خلاصه نقشه مراجعه شود)
5. قرارگاه نصر؛ مأموریت بدون تغییر.
6. قرارگاه قدس؛ تا ساعت 0600 روز 9/8/1361  عناصر فجر 1 را در منطقه پدافندی تعویض و در منطقه واگذاری پدافند کنید (از پاسگاه طلائیه جدید در شمال غربی تا 10 کیلومتری جنوب کوشک در نزدیکی خط مرز).
7. قرارگاه فتح؛ تک نموده نیروهای دشمن را در منطقه منهدم و خطوط توفیق، خندق و ظفر را تأمین نمایید و پس از استقرار قرارگاه فجر در امتداد خط پیروزی بنا به دستور از خط خندق عقب­نشینی و در شرق خط پیروزی با یگان­های رها شده احتیاط کربلا را تشکیل دهید و با بقیه یگان­ها در امتداد خطوط توفیق و ظفر در شرق خط پیروز تا تقاطع با خط مزبور پدافند نمایید.
8. قرارگاه فجر؛ مسئولیت منطقه فجر 1 را از ساعت 0600 روز 9/5/1361 به قرارگاه قدس واگذار کنید. عبور از خط قرارگاه فتح را کمک و پشتیبانی نمایید.
9. دستورات هماهنگی: بدون تغییر.

 قرارگاه عملیاتی کربلا در جنوب

سرهنگ توپخانه علی صیاد شیرازی – برادر محسن رضایی

یک مدرک از لشکر 77 پیاده نشان می­دهد که حتی قبل از صدور دستور جزء به جزء شماره 5 قرارگاه کربلا، فرمانده نیروی زمینی به فرمانده لشکر پیاده دستور داده بود، برای جبران اشتباهی که در عملیات شب 7 به 8 مرداد ایجاد شده بود، عناصر آن قرارگاه در روز هشتم مرداد ماه حمله کند. فرمانده قرارگاه فجر بر مبنای این دستور شفاهی فرمانده نیروی زمینی دستور جزء به جزء شماره 5 را منتشر کرده بود که براساس آن، عناصر سپاه پاسداران، همراه قرارگاه فجر در خط مقدم حمله می­کردند و تیپ­های لشکر 77 آن ها را دنبال و پیشروی می­نمودند تا مواضع مثلثی شکل تعیین شده در دستور جزء به جزء شماره 4 قرارگاه کربلا را تصرف و تأمین نمایند. ولی چنین به نظر می­رسد که این مأموریت اجرا نشد و فرماندهی قرارگاه کربلا یک طرح کلی جدید به نام دستور شماره 5 صادر کرد که شرح آن داده شد و قرارگاه­های اجرایی بر مبنای مأموریت خود طبق دستور شماره 5 مرحله طرح­ریزی و آمادگی را از نهم مرداد ماه شروع کردند و این عملیات پایان یافت.

عدم موفقیت عملیات رمضان بالاخره اثرات سوء خود را نشان داد. با توجه به اینکه از زمان طرح­ریزی عملیات هماهنگی بین ستاد مشترک و نیروی زمینی وجود نداشت و اختلاف نظرهای شدیدی بین این دو بود، بعد از پایان دور چهارم نبرد رمضان، ستاد مشترک در یک نامه انتقاد آمیزی به نیروی زمینی عدم خرسندی خود را از این عملیات ابراز نمود. در نامه­ای که در نهم مرداد ماه 61 به ستاد نیروی زمینی فرستاد، این عدم خرسندی را بیان داشت. خلاصه نامه ستاد مشترک چنین بود: «در مراحل اجرایی عملیات رمضان در مدت 17 روز فقط 1500 کیلومتر مربع از خاک دشمن تصرف شده (طبق اظهارات رسانه­های گروهی) در حالی که تلفات قابل ملاحظه­ای نیز به یگان­های خودی وارد گشته است از جمله گردان­های 145، 261 و 293 برآورد تلفات خودی تاکنون قریب 2200 نفر شهید و 12000 نفر مجروح و حدود 700 نفر اسیر می­باشد.

خواهشمند است با توجه به نتایج حاصله در عملیات رمضان و وضعیت منطقه نبرد، نظر آن نیرو را درباره نتایج احتمالی تعقیب عملیات اعلام دارند. »

سرتیپ ظهیرنژاد

ستاد مشترک به نامه یاد شده بالا اکتفا نکرد. در تاریخ 11 مرداد ماه نامه شدیدالحنی در انتقاد از عملیات کربلای 4 به نیروی زمینی فرستاد. در این نامه دو صفحه­ای، رئیس ستاد مشترک مطالب تندی درباره سوء تدبیر عملیات رمضان عنوان کرد که تقریباً بر اساس همان نامه­های قبلی بود که در مطالب قبل بیان گردید. در پایان این نامه ستاد مشترک، چنین گفته شد که درباره صحت یا عدم صحت نظریات ستاد مشترک تاریخ قضاوت خواهد کرد.

در تاریخ 12 مرداد ماه، ستاد مشترک بار دیگر نظریات انتقادی خود را درباره دستور جزء به جزء شماره 5 صادره از قرارگاه کربلا اعلام کرد و اظهار نمود که در منطقه پدافندی قرارگاه فجر، اصل پدافند در عمق مورد توجه قرار نگرفته است.

با توجه به مطالبی که درباره عملیات رمضان بیان گردید، این نبرد 17 روزه عملاً در همان روز هشتم مهر ماه به پایان رسید. مفاد دستور شماره 5 رمضان قرارگاه کربلا که به منظور ادامه عملیات آفندی تا وصول به هدف­های تعیین شده در طرح اولیه این عملیات به نام طرح کربلای 4 بود، به مرحله اجرا در نیامد.

گرچه در مدارک در دسترس علت و چگونگی عدم اجرای آن دستور مطلبی عنوان نشده است، ولی احتمالاً بعد از چهار مرتبه حمله ناموفق در یک منطقه نبرد، بالاخره فرماندهی قرارگاه کربلا به این نتیجه رسید که با توجه به تضعیف توان رزمی نیروهای رزمنده خودی، چه از نظر فیزیکی و عددی و چه از نظر روانی و کیفی، ادامه این عملیات ممکن است نتایج وخیم­تر از نبردهای قبل به بار آورد. شاید نظریات انتقادی ستاد مشترک نیز در این امر تأثیر گذاشته بود. در نتیجه عملیات رمضان با همان وضعی که در روز 23 تیر ماه سال 1361 به وجود آمده بود، در روز هشتم مرداد ماه به پایان رسید و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در حوالی خط مرز بین ایران و عراق حالت پدافندی اتخاذ کردند. از اواخر مرداد ماه طرح آفندی دیگری مورد بررسی قرار گرفت که به نام عملیات محرم در آذر ماه سال 1361 در منطقه فکه اجرا گردید.

در پایان این بحث به قسمتی از مسائل نیروی انسانی اشاره می­کنیم. طبق آمارهای نیروی انسانی ارائه شده به وسیله یگان­های ارتشیT در نبرد رمضان حدود 76700  نفر افسر، درجه­دار و سرباز شامل نفرات لشکرهای 16، 21، 92، 77 و یگان­های دیگر ارتشی مستقر در منطقه عملیات آن نبرد شرکت داشتند. کل استعداد نیروی انسانی یگان­های شرکت کننده در این نبرد افسر 62%، درجه­دار 66% و سرباز 133% بود.

تلفات نیروی انسانی یگان­های ارتشی؛ شهید: 10 نفر افسر، 81 نفر درجه­دار، 344 نفر سرباز و یک نفر غیرنظامی، مجروح: 86 نفر افسر، 263 نفر درجه­دار و 2383 نفر سرباز، مفقودالاثر: 19 نفر افسر، 68 نفر درجه­دار و 329 نفر سرباز، اسیر: (مشخص شده) 6 نفر افسر، 30 نفر درجه­دار و 9 نفر سرباز بود که با احتساب سایر تلفات غیر رزمی، جمع کل تلفات نیروی انسانی عملیات رمضان 121  نفر افسر، 532 نفر درجه­دار و 3066 نفر سرباز بود. با توجه به اینکه یگان­های سپاه پاسداران و بسیج مردمی نیز با سازمان چهار لشکر پیاده و یک لشکر زرهی با استعداد معمولی یگان­های سپاه که معمولاً کمتر از استعداد لشکرهای استاندارد ارتشی بود، در نبرد رمضان شرکت داشتند. با توجه به اینکه یگان­های سپاه پاسداران همواره در خط مقدم حمله و در مأموریت­های خطرناک­تر شرکت می­کردند، احتمالاً تلفات نیروی انسانی سپاه پاسداران نیز حداقل در حدود تعداد تلفات یگان­های ارتشی و یا بیشتر از آن بود که در مدارک در دسترس درج نشده بود.

منبع: نبردهای سال های 1361 و 1362، حسینی، سید یعقوب، 1389، ایران سبز، تهران