از ساعت 3 بعد از نیمه شب هفتم مرداد ماه به بعد، اختلالی در وضعیت قرارگاه فجر پیش آمد، به حدی که به ناگهان فرمانده قرارگاه فجر تصمیم گرفت؛ یگانهای حملهور را به عقب برگرداند. گر چه دلائل این تصمیم در مدارک در دسترس روشن نبود، ولی بررسی حوادث نشان میدهد که اختلالی در آرایش حرکت یگانهای حملهور قرارگاه فجر بوجود آمده بود و عناصر این قرارگاه موفق به پاکسازی هدفهای خود به ویژه هدف 3 نشده بودند. اما در منطقه قرارگاه فتح نیز با وجود اینکه به نظر میرسید کلیه هدفها برابر طرح تصرف شده است، وضعیت چنین نبود و هنوز نقاطی در کنترل دشمن بود.
به علت شرایط نامطلوبی که در حدود ساعت 3 بعد از نیمه شب برای قرارگاه فجر 1 بوجود آمد، فرماندهی قرارگاه فجر دستور آماده شدن برای بازگشت به عقب را داد. این عمل را به عنوان مرحله دوم این نبرد اعلام کرد. در صورتی که در دستور عملیاتی صادره صحبتی از عقبنشینی به میان نیامده بود. دستور این بود که عناصر قرارگاه فجر هدفهای مثلثی شکل را در شمال منطقه قرارگاه فتح تصرف و نگهداری نمایند. اما در بررسی مدارک چنین نتیجهگیری میشود که عناصر فجر 1 موفق به تصرف یکی از هدفها نشده بودند.
این موضوع سبب نگرانی در تمام قرارگاهها گردید. سه بار شکست در یک عملیات در مدت کمتر از 15 روز، اثرات منفی روانی خود را به طور عمیق در فرماندهان بر جای گذاشته بود. وحشت فرماندهان از آن بود که در بار چهارم نیز همان شرایط تکرار شود و راه عقبنشینی هم بسته شود و وضعیتی وخیمتر از سه بار اول به وجود آید. در حدود ساعت چهار صبح، فجر 1 پیامی به قرارگاه فجر فرستاد، مبنی بر اینکه با فرماندهان یگانهای سپاه نیز هماهنگی شده که به علت عدم امکان تأمین هدف 1، مرحله دوم عملیات (منظور همان عقب نشینی) اجرا گردد. در پایان این پیام اضافه شده بود منتظر دستور هستیم.
فرماندهی قرارگاه فجر نیز که در همان شرایط روانی فرماندهی فجر 1 قرار داشت، پیام دریافت شده را عیناً به قرارگاه کربلا فرستاد و کسب تکلیف نمود. بلافاصله فرماندهی قرارگاه کربلا اجرای عقبنشینی را تصویب کرد و به قرارگاه فجر ابلاغ نمود. شرح پیام بدین قرار بود «در اجرای امر قرارگاه کربلا و با هماهنگی با فرماندهی لشکر و سپاه نسبت به اجرای مرحله دوم اقدام نمایند. ضمناً آماده دفع پاتکهای دشمن در پگاه باشید، گزارشهای ضایعات و تلفات خود را ارسال دارید»
این پیام به قرارگاه فجر در ساعت 04:08 به فجر 1 ابلاغ شد. این فرماندهی که هدفهای 2 و 3 خود را تصرف کرده و برای تصرف هدف 1 در تلاش بود عقبنشینی را از همان دقایق شروع کرد. به نحوی که در ساعت 04:45 گزارش داد: به مواضع اولیه خود برگشته است. بدین ترتیب دور چهارم عملیات یگانهای قرارگاه فجر نیز با عدم موفقیت کامل مواجه گردید.
در همان حدود ساعت 4 صبح که قرارگاه فجر 1 در منطقه خود دچار مشکلاتی شده بود، قرارگاه فتح نیز وضعیت چندان مطلوبی نداشت. با روشن شدن هوا بالگردهای دشمن نیز در منطقه به پرواز درآمده و یگانهای ما را مورد تهدید قرار دادند. با این وجود عناصر فرماندهی فتح تلاش میکرد هدفهای مثلثی شکل را تصرف و نگه دارد.
در حدود ساعت 04:30 وضعیت عمومی عناصر فتح 1 و 2 بررسی شد، تیپ 1 لشکر 92 زرهی اعلام کرد با تیپ محمد رسول الله الحاق حاصل نموده، ولی تیپ 2 آن لشکر اظهار کرد هنوز مأموریت خود را به پایان نرسانده است. در ساعت 04:50 اطلاع حاصل شد که دو تیپ سپاه پاسداران نیز هنوز موفق به انجام الحاق با یکدیگر نشدهاند. این موضوع سبب نگرانی گردید. زیرا برآورد شد که یگانی از دشمن در این منطقه آن دو تیپ باقی مانده و ممکن است خط عقب تیپ جوادالائمه را قطع نماید. در این هنگام که زمان حدود ساعت 5 صبح روز هفتم مرداد ماه بود، فرماندهی قرارگاه کربلا به یگان هوانیروز دستور داد؛ یگانهای قرارگاه فتح را پشتیبانی کند.
اما نگرانی که از باقی ماندن نیرویی از دشمن به وجود آمده بود، از ساعت 05:15 حقیقت پیدا کرد و عناصری از دشمن از عقب، تیپ 1 لشکر 92 زرهی و یک تیپ از سپاه پاسداران را به طور جدی مورد تهدید قرار داد، به طوری که گفته شد با تمام جنگ افزارهای سبک و سنگین به طرف یگانهای فتح تیراندازی میکرد. برادر حسن باقری فرمانده لشکر سپاه پاسداران اظهار نظر کرد که قطعاً مناطقی در وسط منطقه یگانها از وجود دشمن پاکسازی نشده است. بالاخره این وضع در ساعت 05:35 به قرارگاه کربلا اطلاع داده شد و دو دقیقه بعد، تیپ 1 لشکر 92 زرهی وجود یک واحد زرهی دشمن را در منطقه عقب خود و در فاصله کمتر از یک کیلومتری تشخیص داد. مشخص گردید که این بار نیز مانند مرحله یکم عملیات، این تیپ و یگانهای دیگر همراه او در حال محاصره شدن قرار دارند.
بنابراین شرایط، وضعیت عناصر قرارگاه فتح نیز از ساعت 0530 به شدت وخیم شد و طبق اطلاعاتی که از پست شنود به دست آمد، عناصری از یگانهای قرارگاه فتح به اسارت دشمن درآمدند. دشمن بعضی از مواضع مثلثی شکل را که به تصرف نیروهای ایران درآمده بود، از آنان بازپس گرفت. در این هنگام تصمیم گرفته شد، با اقدامات سریع، احداث خاکریز برای یگانهای درگیر شده به عمل آید. بدین منظور وسایل مهندسی به جلو اعزام شد و سعی شد مواضع تصرف شده موجود سریعاً مستحکم و از آنها دفاع شود. این تلاشها تا ساعت 6 صبح ادامه یافت. تا آن ساعت عناصر قرارگاه فتح توانستند موقعیت موجود خود را حفظ کنند. حتی تلاش کردند نقاط باقیمانده در مثلثهای اشغال شده را از وجود دشمن پاکسازی نمایند.
تا این موقع، عناصر قرارگاه فتح 3 موضع مثلثی شکل دشمن را اشغال کرده بودند و تلاش عمده برای تحکیم هدف در آن سه مثلث به جریان افتاده بود. اما تلاش دشمن نیز برای هدایت پاتک و عقب راندن نیروهای ایران از همان ساعت 0600 به صورت جدی آغاز شده بود. یگانهای دشمن از جهات مختلف به سمت نیروهای ما به حرکت درآمده بودند. چنانکه یک واحد از تیپ 35 امام سجاد سپاه پاسداران، در ساعت 0616 گزارش داد: حدود دو گردان دشمن از مثلث شماره 3 به آن یگان حمله کرده است.
از ساعت 0620 به بعد بیشتر یگانهای حملهور درخواست تقویت و پشتیبانی رزمی و لجستیکی کردند. پاتک جدی دشمن برای فرماندهی قرارگاه کربلا قطعی به نظر رسید. به همین جهت در ساعت 0640 فرمانده نیروی زمینی با فرمانده لشکر 92 زرهی تلفنی تماس گرفت و گفت نیروهای دشمن از جنوب مثلث اول قصد نفوذ به منطقه نبرد فتح 2 را دارد تا نیروهای ما را از سمت جنوب دور بزند. این اعلام خطر به فرمانده تیپ 2 زرهی (سرهنگ لهراسبی) ابلاغ شد. ایشان اظهار داشت تیپ 2 آماده برای خنثی کردن پاتک دشمن میباشد.
بررسی حوادث نشان میدهد که از ساعت 0700 روز هفتم مرداد ماه، نبرد سختی در مواضع مثلثی شکل بین نیروهای خودی و دشمن آغاز شد. نیروهای خودی تلاش میکردند با تحکیم هدفهای تصرف شده، آنها را نگهدارند و نیروهای دشمن نیز تلاش میکردند به هر قیمتی شده نیروهای ایران را از آن مواضع عقب برانند.
از ساعت 0710 نیروهای تقویتی دشمن که احتمالاً نیروهای احتیاط دشمن بود، وارد منطقه پدافندی مثلثی شکل شد. فرماندهی قرارگاه کربلا با اعزام عناصر هوانیروز تلاش کرد؛ نیروهای خودی را تقویت و پشتیبانی کنند تا بتوانند حمله دشمن را عقب برانند و مواضع خود را حفظ نمایند، ولی لحظه به لحظه نیروهای دشمن بیشتر تقویت میشدند و فشار خود را بر روی نیروهای ایران شدیدتر میکردند، به طوری که در ساعت 0800 فرماندهی لشکر 92 زرهی درباره تیپهای 1 و 2 لشکر احساس خطر کرد و به فرماندهی قرارگاه کربلا پیشنهاد نمود؛ یک نیروی احتیاط قوی و متحرک برای وارد عمل شدن در منطقه قرارگاه فتح سازماندهی شود که البته در آن برهه حساس جنگ، سازماندهی چنین نیرویی تقریباً امکان پذیر نبود.
در این هنگام یک پیام رادیویی که معلوم نیست صحیح بود یا فریبنده، از شبکه ارتباطی دشمن شنیده شد که حاکی از آن بود که قسمتی از نیروهای دشمن در منطقه مثلث دوم گزارش دادند قدرت ادامه مقاومت ندارند و درخواست اجازه عقبنشینی کردند. اما حدود 30 دقیقه بعد از همان منطقه خبر رسید که نیروهای دشمن از کانالی که در سه کیلومتری غرب مواضع مثلثی شکل بود عبور کرده و به طرف نیروهای ایران در مثلث وسط (احتمالاً مثلث دوم یا سوم) حمله نمودند. در این هنگامه نبرد، هوای منطقه نیز غبارآلود شد. به نحوی که بالگردها نتوانستند مأموریت پشتیبانی از یگانهای خودی را انجام دهند.
درگیری شدید بین نیروهای خودی و دشمن که از ساعت 7 صبح آغاز شده بود، همچنان تا ساعتها ادامه یافت. دشمن با تمام قدرت تلاش میکرد نیروهای ایران را از مواضع مثلثی شکل عقب براند. نیروهای ایران نیز متقابلاً تلاش میکردند؛ پاتکهای مداوم دشمن را خنثی کنند. این پیکار سرنوشتساز تا ساعت 1130 بدون دستیابی هیچیک از نیروهای متخاصم به موفقیت قطعی ادامه داشت. در ساعت 1130 یکی از فرماندهان سپاه (برادر ربیعی) بعد از بازدید از خط مقدم منطقه نبرد، به قرارگاه فتح مراجعت کرد و اظهار داشت: مثلث اول در خطر جدی است و نیاز به نیروی تقویتی دارد، در غیر این صورت احتمال دارد، سقوط نماید. براساس این نظر برادر ربیعی قرارگاه کربلا به قرارگاه فجر دستور داد؛ سه گردان از یگان سپاه آماده کند تا به حوالی پاسگاه زید اعزام شود و منطقه مثلث 1 را تقویت نماید. در ساعت 1235 قرارگاه کربلا تصمیم گرفت؛ یک گروهان تانک از نوع چونماهو به منطقه مثلث جنوبی اعزام کند. فشار دشمن بعد از ساعت 1200 شدیدتر از قبل شد و دشمن موفق گردید نیروهای مدافع ایران را تا خط قاعده مواضع مثلثی شکل که تصرف کرده بودند عقب براند.
در ساعت 1311 برادر ردانی همکار فرمانده لشکر 92 زرهی در قرارگاه فتح آخرین وضعیت کلی منطقه نبرد را که خود شاهد آن بود، چنین اعلام کرد: «هیچ کدام از مثلثها به طور کامل در اختیار نیروهای ما نیست. مثلث وسط اصلاً در دست نیروهای ما نیست. در مثلث سوم هم فقط یک خاکریز در کنترل نیروهای ما است که یک گردان در آن مستقر است و بقیه در دست دشمن است. ما نیروی کافی نداریم در حالی که نیاز به نیروی اضافی است و یگانهایی نیز که قرار بود برای تقویت اعزام شوند هنوز به منطقه مورد نظر نرسیدهاند».
در ساعت 1455 رکن سوم لشکر 92 زرهی آخرین وضعیت منطقه فتح را چنین اعلام کرد: «در مثلث اول و سوم فقط یک سوم مواضع در دست نیروهای خودی است و تمام مثلث وسط نیز در دست نیروهای دشمن است و فشار دشمن نیز همچنان رو به افزایش است». وضعیت نیروهای خودی همچنان رو به وخامت بود، آن چنانکه در ساعت 1515 عناصر فرماندهی قرارگاه کربلا شامل: فرمانده نیروی زمینی، فرمانده سپاه پاسداران و افسران عملیات و اطلاعات در قرارگاه فرماندهی فتح حضور یافتند و وضعیت را با فرماندهان قرارگاه فتح مورد بررسی قرار دادند. برادر محسن رضائی به عوامل پشتیبانی مهندسی دستور داد؛ سریعاً یک خاکریز دیگر در عرض منطقه احداث کنند. این دستور بیانگر آن است که هنوز در اراده فرماندهان برای ادامه مقاومت و نگهداری منطقه تصرف شده خللی وارد نشده بود.
با توجه به شرایط نامطلوبی که در منطقه نبرد برای نیروهای خودی پیش آمده بود، فرماندهی قرارگاه کربلا تصمیم گرفت تا آخرین حد توانایی موجود، مأموریت مورد نظر در دستور شماره 3 را اجرا و خط قهوهای را نگهدارد. لذا تصمیم گرفت؛ از عناصر قرارگاه فجر نیز بار دیگر استفاده کند. برای این منظور دستور جدیدی به نام دستور جزء به جزء 4 صادر کرد که نظر به اهمیت ویژه آن، مطالب حساس این دستور را عیناً بیان میکنیم:
«دستور جزء به جزء شماره 4 (عملیات رمضان) تاریخ 7/5/1361
مدارک: طرح عملیات کربلای 4 تجدید نظر شده – دستور جزء به جزء شماره 3 دستورات ابلاغغی در جلسه هماهنگی مورخه 7/5/1361
- تغییرات در سازمان رزمی چهار گردان سپاه پاسداران از عناصر قرارگاه فجر از ساعت 1900 روز هفتم مرداد در کنترل عملیاتی قرارگاه فتح قرار میگیرند.
- آخرین وضعیت در اجرای دستور جزء به جزء شماره 3، قرارگاههای فتح و فجر در ساعت 21 روز 6/5/61 به منظور انهدام نیروهای دشمن و تأمین خط قهوهای آفند خود را آغاز نمودند.
قرارگاه فجر موفق شد در قسمت شمالی منطقه خود نیروهای دشمن را منهدم و برابر طرح قبلی به خطوط تماس اولیه مراجعت نماید. قرارگاه فتح موفق گردید قسمت عمدهای از منطقه هدف را تأمین نماید.
قرارگاههای قدس و نصر کماکان به تثبیت دشمن در منطقه واگذاری ادامه دادند.
قرارگاههای عملیاتی کربلا به جنوب مصمم گردیده است که با قرارگاههای فتح و فجر نسبت به پاکسازی و تأمین کامل خط قهوهای اقدام نماید.
- مأموریت بدون تغییر
- فرماندهی عملیات کربلا در جنوب با قرارگاههای قدس و نصر به تثبیت دشمن ادامه میدهد و در ساعت 20:30 روز 7/5/61 با قرارگاههای فجر و فتح به ترتیب کانالهای موازی خط قهوهای و خط قهوهای را به طور کامل تأمین و نیروهای دشمن را در منطقه فوق منهدم مینماید.
- قرارگاه قدس – مأموریت بدون تغییر
- قرارگاه نصر – مأموریت بدون تغییر
- قرارگاه فجر – تک نموده کانالهای موازی و شرق خط قهوهای را تأمین و نیروهای دشمن را منهدم و درامتداد خاکریز قاعده مثلثها واقع در غرب کانال پدافند نمایند.
- قرارگاه فتح – تک نموده دشمن را منهدم و خط قهوهای را تأمین و در امتداد آن پدافند نمایند.
- تا 12 حذف شد.
قرارگاه عملیاتی کربلا در جنوب
سرهنگ توپخانه علی صیاد شیرازی – برادر محسن رضائی»
همان گونه که در متن دستور بالا مشاهده میگردد؛ در اجرای مأموریت دور چهارم نبرد رمضان در روز هفتم مرداد فقط در مأموریت عمومی قرارگاه فجر تغییر داده شد. این قرارگاه که در ساعات اولیه روز هفتم بعد از اجرای یک تک محدود به مواضع قبلی مراجعت کرده بود، مجدداً مأموریت یافت «در شب هفتم و هشتم مرداد ماه در منطقه خود آفند کند. فرماندهی این قرارگاه در اجرای این مأموریت دستور جزء به جزء شماره 4 بدر را تهیه و منتشر کرد که بر مبنای آن، فرماندهی تصمیم گرفت با تیپهای 3 پیاده در شمال و 2 پیاده در جنوب در ساعت 20 روز هفتم مرداد ماه حمله کند و ضمن پاکسازی منطقه از وجود دشمن در امتداد خط سپید پدافند نماید (به خلاصه نقشه مراجعه شود) بر این اساس مأموریتهای زیر را به قرارگاههای اجرائی داد:
فجر 2، از حاشیه خاکریز پاسگاه زید حمله کند در قاعده مثلث واقع در 4 کیلومتری غرب خط مرز با تیپ 3 الحاق حاصل و در خط سپید پدافند کند و بنا به دستور مواضع پدافندی را در خط سبز یا زرد اشغال و پدافند نماید.
فجر 3، از حاشیه جنوبی خاکریز احداث شده در حد شمالی فجر2تک کند و در امتداد قاعده شرقی موانع مثلثی شکل در 4 کیلومتری غرب خط مرز با تیپ 2 الحاق حاصل و در امتداد کانال شرقی موانع مثلثی شکل پدافند نماید و بنا به دستور در امتداد خط سبز یا زرد مستقر و پدافند کند.
فرماندهی عملیاتی فجر – سرهنگ ستاد ازگمی»
با توجه به صدور دستورات یاد شده، قرارگاه فجر آماده گردید؛ در جناح شمالی قرارگاه فتح 1 بار دیگر آفند کند تا ضمن تصرف قسمتی از مواضع مثلثی شکل در شمال غربی پاسگاه کیلومتر 25 قسمتی از نیروهای دشمن را درگیر سازد و بدین وسیله فشار بر عناصر قرارگاه فتح کمتر گردد.
این تک قرارگاه فجر یک تک محدود تا حدود 4 کیلومتری غرب خط مرز بود که با خط خیز سپید مشخص گردیده بود، در ساعت 20:00 روز هفتم مرداد که ساعت آغاز حمله مجدد عناصر قرارگاه فجر و فتح بود، قرارگاه کربلا بار دیگر به قرارگاه فجر تأکید کرد که آخرین حد پیشروی عناصر آن قرارگاه همان خط سپید است که امتداد خط قاعده موضع مثلثی شکل دشمن میباشد.
عناصر قرارگاه فجر طبق دستور، در ساعت 20:00 حمله را شروع کردند. جریان حوادث نشان میدهد که آرایش حمله این یگانها به صورت آرایش ستون بوده و گردانها با فاصله زمانی حدود 30 دقیقه به دنبال یکدیگر پیشروی نمودند. در ساعت 22:15 اولین یگان فجر2به قاعده موضع مثلثی شکل دشمن نزدیک شد و به سمت شمال تغییر جهت داد تا با عناصر فجر3الحاق حاصل کند. چند دقیقه بعد فجر3نیز اطلاع داد به نزدیکی کانال شرق مواضع مثلثی شکل رسیده است. این یگان در ساعت 22:50 به قاعده موضع مثلثی شکل رسید و به سمت جنوب تغییر جهت داد تا با عناصر فجر2که از جنوب به شمال در حال پیشروی بود الحاق حاصل نماید.
30 دقیقه بعد از نیمه شب عناصر فجر3از مثلث اول گذشته و به مثلث دوم رسیدند. چنین تصور شد که فجر3نیز دو مثلث را اشغال کرده، بنابراین، چهار موضع مثلثی شکل مورد نظر تحت کنترل نیروهای خودی قرار گرفته است که بعداً معلوم شد در حرکت یگانها اشتباهی رخ داده بود.
از 30 دقیقه بعد از نیمه شب تا ساعت 02:10 گزارشی در مدارک ثبت نشده بود و معلوم نیست چه اتفاقاتی رخ داده است. اما در این ساعت قرارگاه فجر تصمیم گرفت دو گردان تانک سازمانی لشکر 77 را که در احتیاط بودند، وارد منطقه نبرد کند. این امر نشان میدهد که وضعیت نامطلوبی در آن ساعات پیش آمده بود. چنین به نظر میرسد که گردانهای تانک تا ساعت 3 بعد از نیمه شب نتوانستند وارد میدان نبرد شوند. در حالی که در این ساعت، وضعیت بسیار بحرانی برای نیروهای حملهور فجر و فتح پیش آمده بود. بالاخره در حدود ساعت 3 بعد از نیمه شب هشتم مرداد مشخص گردید؛ عناصر قرارگاه فجر اشتباه عمل کرده و به جای مثلث سوم مثلث چهارم را اشغال کردهاند.
مثلث سوم در دست دشمن باقی مانده و از همان مثلث یگانهای احتیاط وارد منطقه شده و نیروهای ایران را مورد تهدید قرار دادهاند. این وضع سبب شد که در ساعت 03:57 فرمانده نیروی زمینی به فرماندهی فجر دستور داد؛ به منظور پیشگیری از هر نوع حادثه ناگواری یگانهای قرارگاه فجر به مواضع قبل از اجرای این حمله عقبنشینی نمایند. یگانهای فجر در اجرای این دستور از حدود ساعت 4 و همزمان با عقبنشینی یگانهای قرارگاه فتح عقبنشینی به خط تماس اولیه را آغاز کردند و تا ساعت 7 روز هشتم مرداد این عملیات را به پایان رساندند.
اما دوباره عملیات قرارگاه فتح در شب هفتم و هشتم مرداد ماه با توجه به مأموریتی که در دستور جزء به جزء شماره 4 قرارگاه کربلا به قرارگاه فتح داده شده بود، ادامه حمله تا انهدام دشمن در شرق خط قهوهای و تصرف و تأمین آن خط بود. عناصر این قرارگاه بدون وقفه همان تلاش شروع شده از این دور نبرد را ادامه دادند.
نبرد سخت همچنان در منطقه مواضع مثلثی شکل بین یگانهای قرارگاه فتح و دشمن جریان داشت که در بقیه ساعات بعد از ظهر روز هفتم مرداد ماه به همان وضع و احتمالاً با تغییراتی جزئی ادامه یافت، به نحوی که در شروع تاریکی شب نیروهای ما همچنان قسمتی از مواضع را در کنترل خود داشتند. طبعاً با شروع تاریکی شب تغییر چندانی در منطقه نبرد ایجاد نشد و اعزام سه گردان از یگانهای فجر به منطقه فتح نیز تغییر چندانی در وضعیت ایجاد نکرد.
اما مسلم بود؛ نیروهای عراقی فردای آن روز آخرین تلاش خود را برای انهدام یا عقب راندن نیروهای ایران از مواضع از دست داده خود به کار خواهند برد، بدین جهت در ساعت 3 بعد از نیمه شب هشتم مرداد ماه، فرماندهی نیروی زمینی در قرارگاه فتح حاضر شد تا آخرین وضعیت منطقه نبرد را حضوراً با فرماندهان درگیر در نبرد بررسی نماید. اتفاقاً تلاش مجدد نیروهای دشمن در منطقه نبرد مورد بحث از همین ساعت آغاز شد. در ساعت 0310 نیروهای خودی اطلاع دادند؛ در مثلث دوم درگیری شدید شروع شده و در مثلث اول و سوم نیز هنوز نیروهای خودی نبرد میکنند.
با روشنتر شدن هوا و نزدیک شدن روشنایی کامل روز به تدریج عملیات تهاجمی نیروهای دشمن گسترش یافت. در حدود ساعت 0350 نیروهای دشمن از مثلث دوم به مواضع نیروهای ایران رخنه کردند. برآورد شد؛ در نظر دارند یگانهای ایران را در مثلث اول و سوم محاصره نمایند. فرمانده نیرو دستور داد؛ یگانهای مدافع پایداری کنند و مواضع خود را نگهدارند. اما اجرای این دستور چند دقیقه بیشتر به طول نیانجامید. زیرا در ساعت 0402 فرمانده نیروی زمینی به فرماندهی قرارگاه فتح دستور داد به مواضع شب قبل (قبل از آغاز حمله) عقبنشینی نماید.
بدین ترتیب دور چهارم عملیات رمضان نیز بدون نتیجه مثبتی به پایان رسید و فرماندهی قرارگاه فتح در ساعت 0410 به یگانهای باقی مانده در مواضع مثلثی شکل دستور داد به طور منظم به مواضع قبل از حمله مراجعت نمایند. این عملیات عقبنشینی یگانهای فتح و فجر تا ساعت 7 به طول انجامید. بالاخره آن مرحله نیز خاتمه یافت و نیروهای حملهور در مرحله چهارم نبرد رمضان، به همان مواضعی برگشتند که قبل از حمله در آن جا بودند.
با پایان ناموفق دور چهارم نبرد رمضان، عملاً این نبرد بسیار سخت و طولانی که از ساعات پایانی روز 22 تیر ماه آغاز شده بود، در ساعات اول روز هشتم مرداد ماه پایان یافت. در حالی که متأسفانه نبرد 16 روزه رزمندگان فداکار و جانباز ما به هیچ نتیجه مطلوبی نرسید. حتی این نبرد نتایج منفی نیز برای نیروهای جمهوری اسلامی ایران به بار آورد. زیرا از آن به بعد دیگر نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نتوانستند؛ واحدهایی با آن استعداد بزرگ 9 لشکری یکجا فراهم کنند و به نبردهای سرنوشتسازی دست یازند و بر عکس، نیروهای متجاوز عراق از این نبرد تدافعی خود تجربیات بسیار مفیدی به دست آوردند که با استفاده از آن تجربیات تقریباً تمام عملیات نیروهای تهاجمی ایران را محدود کرده، یا کلاً خنثی کردند.
خلاصه عملیات دور چهارم نبرد رمضان در اسناد و مدارک کلی نیروی زمینی چنین ثبت شده است:
«در اجرای دستور جزء به جزء شماره 3 قرارگاه کربلا، عملیات قرارگاههای فجر و فتح از ساعت 2100 روز ششم مرداد ماه سال 1361 شروع گردید. نتایج عملیات تا ساعت 0600 روز هفتم مرداد بدین قرار بود که عناصر قرارگاه فتح به منظور تأمین خط قهوهای تک کرد و تا ساعت 3 بامداد (هفتم مرداد ماه) هدفهای خود را تأمین نمود و اقدام به تحکیم هدف کرد. عناصر قرارگاه فجر نیز تک محدود کردند و طبق طرح به مواضع اولیه خود مراجعت نمودند.
در گزارش نوبهای شماره 120 قرارگاه کربلا که وضعیت را تا ساعت 2400 روز هفتم مرداد شرح داد، چنین بیان شد؛ تک قرارگاههای فتح و فجر طبق طرح اجرا شد. خط قهوهای به غیر از حوالی مثلث دوم از سمت جنوب تأمین گردید. به منظور تکمیل موفقیت به دست آمده دستور جزء به جزء شماره 4 قرارگاه کربلا به منظور آفند قرارگاه فجر و تأمین کامل خط قهوهای در حوالی مثلثها صادر شد. عناصر فتح و فجر از ساعت 0230 روز هفتم مرداد ماه عملیات خود را آغاز کردند، پیشروی با موفقیت ادامه یافت. قرارگاه فجر با تیپهای 2 و 3 پیاده برای تأمین خط قهوهای حمله کرد. قرارگاههای نصر و قدس در منطقه مربوطه به پدافند ادامه دادند.
و بالاخره در آخرین مدرکی که در روز هشتم مرداد ماه تهیه شد و در اسناد نیروی زمینی ثبت گردیده بود وضعیت کلی این عملیات چنین بیان شده بود که؛ به دستور فرماندهی نیروی زمینی و برادر محسن رضایی چون یگانهای فجر در امتداد کانال نتوانستند پیشروی را کامل و الحاق حاصل نمایند و خط قهوهای در قاعده مثلثها اشغال نگردید و از طرفی با بررسی عکس هوایی مورخه 7/5/1361 نیروهای دشمن در حوالی مثلثها متمرکز گردیدند و امکان داشت به پاتکهای دشمن خط پدافندی شکسته شود و تلفاتی به یگانها وارد گردد لذا دستور فرمایید برابر دستورات ابلاغی شفاهی به وسیله بیسیم از ساعت 0340 مورخه 8/5/1361 کلیه یگانهای ارتشی و سپاه پاسداران به مواضع قبل از آفند دستور جزء به جزء شماره 3 و 4 عقبنشینی و از مواضع مربوطه پدافند نمایند.
از طرف فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
سرهنگ ستاد موسوی قویدل
آخرین نکتهای که درباره دور چهارم نبرد رمضان باید یادآوری شود ادامه مشاجره مکاتباتی ستاد مشترک با نیروی زمینی میباشد که در این باره در هفتم مرداد ماه ستاد مشترک در پاسخ نامهها و همچنین بررسی دستور جزء به جزء شماره 3 قرارگاه کربلا (منتشر شده در سوم مرداد ماه) چنین اظهار نظر کرد که «در دستور جزء به جزء شماره 3 اشکالاتی مشاهده میشود و نظریات ستاد مشترک همان است که در نامههای قبلی اعلام گردیده بود. این عملیات قابل توسعه نبوده و یگانهای حملهور از سه جناح مورد تهدید قرار خواهند گرفت» که همان پیشبینی ستاد مشترک به وقوع پیوست و دور چهارم نبرد رمضان با آن نتایجی به پایان رسید که بیان شد.
منبع: نبردهای سال های 1361 و 1362، حسینی، سید یعقوب، 1389، ایران سبز، تهران
انتهای مطلب