در مطالب قبل یادآوری شد که در اجرای عملیات بیتالمقدس، نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران موفق شدند، ضمن آزادسازی خرمشهر، نیروهای متجاوز عراق را در منطقه شرق بصره تا حوالی خط مرز بین دو کشور عقب برانند. همچنین یادآوری کردیم که گرچه در طرح آن عملیات، ورود به قلمرو کشور عراق و پیشروی نیروهای ایران تا کرانه شرقی شطالعرب مورد توجه خاص فرماندهان نظامی بود و حتی ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران تقدم عملیات را برای این مرحله قائل شده بود، ولی بعد از پایان عملیات بیتالمقدس، عملاً نیروهای ایران نتوانستند به پیشروی در خاک عراق ادامه دهند. حتی در قسمتی از نقاط مرزی این منطقه نیروهای عراقی را از خط مرز عقب برانند. در نتیجه قسمتی از سرزمین ایران در این منطقه هم چنان در اشغال نیروهای متجاوز عراقی باقی ماند. از آن جمله در منطقه شلمچه و کوشک و طلایه دژهای پدافندی احداثی ایران در سه کیلومتری شرق خط مرز، همچنان در اشغال نیروهای عراقی باقی ماند.
قرارگاه عملیاتی کربلا ، عملیات بیتالمقدس را در 5 خرداد ماه خاتمه یافته اعلام کرد و طی صدور دستور جزء به جزء شماره 11 به یگانها ابلاغ نمود؛ وضعیت پدافندی در منطقه مربوطه اتخاذ و از دست آورد عملیات کربلا 3 پدافند نمایند. تا پس از ایجاد آمادگی لازم حمله به سمت غرب ادامه داده شود.
|
|
بعد از صدور دستور پدافندی، قرارگاه عملیاتی کربلا، فعالیت ستادی را جهت طرحریزی برای اجرای مرحله سوم طرح کربلا 3 (عملیات بیتالمقدس) آغاز کرد. نظر به اينكه عملیات طرح کربلا 3 خاتمه یافته اعلام شده بود، طرح جدید با نام عملیات کربلا 4 شروع گردید که هدف نهایی آن اجرای حمله برای وصول به کرانه شرق شطالعرب در منطقه تنومه در جنوب (مقابل بصره) و نشوه در شمال بود. بنابراین با وجود اينكه در محافل سیاسی بینالمللی بعد از عملیات بیتالمقدس درباره ادامه پیشروی ایران در خاک عراق شک و تردید وجود داشت و شاید در برخی محافل سیاسی و نظامی داخل ایران نیز چنین احتمالی مورد گفتگو بود، ولی در ستاد هدایت جنگ ایران، برای ادامه پیشروی در داخل خاک عراق حداقل تا کرانه شرقی شطالعرب هیچگونه تردیدی وجود نداشت. بعد از بیانات رهبران سیاسی ایران درباره احقاق حقوق کامل ایران در جنگ تحمیلی، هر گونه شک و تردید در این باره از میان رفت. تلاشهای فریبکارانه عراق در عملیات عقب کشیدن نیروها از مناطق اشغالی در خاک ایران نیز به نتیجهای نرسید.
حمله ارتش متجاوز اسرائیل به لبنان در 16 خرداد ماه 1361 (حدود 10 روز بعد از نبرد بیتالمقدس) نیز نتوانست خللی در اراده قاطع ایران برای وارد کردن ضربت نظامی به حکومت عراق ایجاد نماید.
با این وجود، عقبنشینی نیروهای متجاوز عراق از قسمتی از سرزمینهای اشغال شده ایران تا اواخر خرداد ماه ادامه یافت. از جمله مناطقی را که در این مدت نیروهای عراقی تخلیه کردند، قسمتی از منطقه غرب عینخوش و ارتفاعات مرزی حمرین بود.
در 30 خرداد ماه، صدام حسین طی نطقی که علل عقبنشینی را توجیه میکرد، اعلام نمود؛ این عملیات پایان یافته و نیروهای عراقی بیش از این عقب نخواهد رفت. بنابراین با توجه به اينكه هنوز قسمتی از سرزمین ایران در اشغال نیروهای عراقی باقی مانده بود، طبعاً تنها راه عقب راندن نیروهای عراقی اقدام به عملیات تعرضی نظامی بود. این عامل خود سبب تقویت نظریه ادامه عملیات نظامی علیه ارتش و حکومت عراق گردید. به همین جهت فعالیت طرحریزی و آمادگی جهت اجرای حملهای دیگر علیه نیروهای اشغالگر عراق در منطقه شرق بصره به صورت کاملاً جدی به جریان افتاد و هر گونه تردید و ابهام نیز به کلی از میان رفت. یادآوری این نکته ضروری است که بعد از عملیات بیتالمقدس احتمال خاتمه دادن به جنگ بین ایران و عراق، از طریق مذاکرات سیاسی فوقالعاده تقویت شده بود، ولی حوادثی که پیش آمد راه حل سیاسی را تحتالشعاع قرار داد. نظر به اينكه ما در این بررسی به جنبههای نظامی جنگ تحمیلی می‌پردازیم از تحلیل مسائل سیاسی خودداری میکنیم و آن را به تحلیلگران دیگر وا میگذاریم.
در پی این تلاشهای ستادی، برای تهیه طرح عملیاتی جهت ادامه پیشروی در شرق بصره، طرح مقدماتی این عملیات در اوایل تیرماه 1361 جهت انتشار آماده شد و در سوم تیر ماه از طرف قرارگاه کربلا به نام طرح عملیاتی کربلا 4 منتشر گردید. از همان زمان، اقدامات عملی برای تغییر مکان و تعویض و جابجایی یگانها بر اساس طرح یاد شده آغاز شد. از آن جمله تیپ 58 پیاده ذوالفقار که به منظور عزیمت به کشور سوریه جهت شرکت در عملیات علیه نیروهای اسرائیل در جنوب لبنان به تهران اعزام شده بود، به علت لغو آن مأموریت دستور داده شد، از تهران به خوزستان مراجعت کند و قسمتی از مسئولیت منطقه را بر عهده بگیرد.
همین امر از جمله مسائلی بود که سبب گردید؛ قرارگاه مشترک کربلا (نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران) در طرح عملیاتی کربلا 4 تجدید نظر کرد و در 10 تیرماه 1361 طرح تجدید نظر شده را به قرارگاههای عمده شامل ستاد اصلی نیروی زمینی و ستاد مشترک و نیروی هوایی ارسال نمود.
تغییرات عمده در طرح جدید؛ فقط کاربرد تیپ 58 پیاده بود. بر اساس طرح جدید، این تیپ در اختیار قرارگاه قائم که مسئولیت هدایت عملیات غرب شوش دزفول را بر عهده داشت قرار داده شد. به عوض آن تیپ 40 پیاده سراب از قرارگاه قائم جدا و به منطقه سوسنگرد اعزام و زیر امر لشکر 16 زرهی قرار گرفت.
مسئله حائز اهمیت در مرحله طرحریزی بروز اختلاف نظر بین ستاد مشترک و قرارگاه کربلا درباره طرح مانور (روش اجرای حمله) عملیات کربلا 4 بود. ستاد مشترک بعد از دریافت و بررسی طرح عملیاتی کربلا 4 نظریات و پیشنهادهاي خود را در 18 تیرماه (4 روز قبل از آغاز نبرد رمضان) از طریق ستاد اصلی نیروی زمینی مستقر در تهران برای قرارگاه کربلا ارسال نمود. نظر به اينكه این پیشنهادها پیامدهائی در جریان این نبرد و حتی بعد از آن داشت، عیناً نامه ستاد مشترک را که به شرح زیر بود نقل میکنیم:
- اعتقاد ستاد مشترک برای اجرای عملیات فوق (طرح کربلا 4) بر این است که از مجموع نیروهای موجود در منطقه، 3 قرارگاه (فرماندهی) عمده تشکیل داده شود و مانوری انتخاب گردد که در نتیجه اجرای آن، محلهای عبور دشمن از جنوب شطالعرب به سمت شمال قطع شده و تقویت نیروهای دشمن در امتداد محور عماره بصره امکان پذیر نباشد. با این اقدام نیروهای دشمن را محاصره و آنها را وادار به تسلیم یا منهدم نمود.
- برای رسیدن به این مقصود و کسب پیروزی در صورتی که زمین منطقه عملیات اجازه دهد مانور دورانی مضاعف به شرح زیر اتخاذ گردد (به خلاصه نقشه توجه شود)
الف- قرارگاه (فرماندهی) شمالی با اجرای تک از خط تماس فعلی، از محور جفیر طلایه نشوه به منظور قطع محور العماره بصره تک نموده و حوالی نشوه را تأمین نماید.
ب- فرماندهی جنوب با اجرای تک از خط تماس فعلی در امتداد ساحل شرقی شطالعرب به سمت تنومه به منظور تأمین سواحل تک نماید.
فرماندهیهای شمالی و جنوبی پس از تأمین هدفهای مربوطه در ساحل شرقی شطالعرب در محل مناسبی الحاق حاصل نمایند و در منطقه پدافند کنند.
ت- قرارگاه مرکزی به عنوان نیروی تثبیت کننده در امتداد خط پدافندی فعلی با دشمن درگیر شده و تماس خود را با وی همواره بر قرار داشته و اجازه رها شدن از درگیری را ندهد و بنا به دستور به منظور انهدام دشمن تک نماید.
- در صورت اجرای عملیات فوق ضمن تثبیت دشمن در قسمتی از مواضع پدافندی فعلی (به صورت پدافند موثر و حفظ تماس) میتوان راههای عقبه و مناطق حساس موجود در عقبه دشمن (محور نشوه بصره) را تهدید یا کنترل نموده و نیروهای دشمن را در منطقه محدودی محاصره و بالاخره منهدم کرد.
4- موفقیت و مداومت عملیات، بستگی به پشتیبانی لجستیکی (به ویژه آماد طبقه 5) و ادامه پشتیبانی هوائی و داشتن احتیاط مناسب در رده قرارگاه کربلا (با توجه به روشن نبودن کامل وضعیت دشمن در منطقه عملیات) و جایگزینی پرسنل دارد.
ضمن آرزوی توفیق و پیروزی برای سپاهیان اسلام در اجرای مأموریت خطیری که در پیش دارند، خواهشمند است دستور فرمائید نتیجه اقدامات و تجدید نظرها به ستاد مشترک اعلام گردد.
رئیس ستاد مشترک – سرتیپ قاسمعلی ظهیرنژاد
گیرندگان:
دفتر امام، نخست وزیر، رئیس مجلس شورای اسلامی، نیروی هوائی، قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران
نظریهای که ستاد مشترک ارائه کرد با تدبیر عملیاتی قرارگاه کربلا هماهنگی نداشت، زیرا در طرح عملیاتی کربلا 4 تدبیر عملیاتی چنین بیان شده بود.
(فرماندهی عملیاتی کربلا در جنوب، عملیات آفندی را با استفاده از غافلگیری و در شرایط دید محدود، در باختر خط مرز بینالمللی ایران و عراق از کوشک در شمال تا اروند رود در جنوب به منظور انهدام نیروهای دشمن در منطقه و وصول به کرانه شرقی شطالعرب (از غرب نشوه تا پاسگاه حدود) و پدافند در امتداد آن به شرح زیر هدایت مینماید.
مرحله یکم: عناصری از قرارگاه قدس در شمال، قرارگاه فجر و فتح در مرکز منطقه تک نموده نیروهای دشمن را منهدم و خط سرخ (به خلاصه نقشه مراجعه شود) را تأمین مینماید.
مرحله دوم: قرارگاههای قدس و فجر و فتح در امتداد خط طرح مواضع خود را تثبیت نموده و قرارگاه نصر در منطقه تک نموده نیروهای دشمن را منهدم و خط آبی (خلاصه نقشه) را تأمین مینماید.
مرحله سوم: قرارگاههای فجر و قدس تک را به سمت غرب و جنوب غربی ادامه داده و پس از وصول به شطالعرب در منطقه محوله پدافند مینمایند. (خلاصه نقشه).
مرحله سوم: قراگاههای فجر و قدس تک را به سمت غرب و جنوب غربی ادامه داده و پس از وصول به شطالعرب در منطقه محوله پدافند مینمایند. (خلاصه نقشه).
قرارگاه فتح از شمال غربی به جنوب شرقی و قرارگاه نصر از جنوب شرقی به شمال غربی تک را ادامه داده دشمن را در منطقه منهدم، سواحل شرقی شطالعرب را تأمین و پس از الحاق در خط سبز (خلاصه نقشه) در منطقه محوله در کرانه شطالعرب پدافند مینمایند.
بررسی تدبیر عملیاتی بالا نشان میدهد که اساس تدبیر عملیاتی فرماندهی قرارگاه کربلا 1 (جناب سرهنگ صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی و برادر محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) در عملیات کربلا4 مانور رخنهای از مرکز منطقه نبرد و توسعه دادن آن در جناحین شمالی و جنوبی تا وصول به کرانه شرقی شطالعرب بود. در صورتی که نظر ستاد مشترک بر مبنای مانور دورانی دو طرفه و خودداری از هرگونه حمله رخنهای بود. با توجه به مدارک موجود، طرح تجدید نظر شده عملیات کربلا4 در 18 تیرماه به یگانهای اجرایی ابلاغ گردید که در همان روز نظر ستاد مشترک نیز به قرارگاه اصلی نیروی زمینی در تهران اعلام شد. بنابراین، طرح مورد نظر قبل از وصول نظر ستاد مشترک تکمیل و تصمیمات نهایی برای روش اجراء اتخاذ گردیده بود. لازم به یادآوری است که به هر صورت برای وصول به این نتیجه حدود 45 روز بررسی و برآورد وضعیت شده و از نظر فرماندهی و ستاد قرارگاه کربلا بهترین راه کار انتخاب شده بود و به همین جهت قرارگاه اصلی نیروی زمینی در تهران که هم طرح کربلای4 و هم نامه ستاد مشترک را دریافت کرده بود در 20 تیرماه با امضای جانشین فرمانده نیروی زمینی پاسخی به شرح زیر به ستاد مشترک داد:
«1- نیروی زمینی از راهنماییهای ستاد مشترك تشکر مینماید.
2- تصمیمگیری در مورد تهیه و اجرای طرح کربلای4 برمبنای عملیات انجام شده در نبردهای اخیر منطقه و بررسی وضعیت زمین و دشمن بوده است. در نتیجه نیروی زمینی با توجه به بررسی سوابق گذشته و نداشتن نیروی زرهی برای انجام مانور احاطهای دوطرفه و همچنین نداشتن وسایل عبور از دو کانال احداث شده بین کوشک و هورالعظیم، لذا اجرای طرح ارائه شده به وسیله آن ستاد امکانپذیر نمی‌باشد»
توضیح اينكه ستاد اصلی نیروی زمینی، رونوشت این نامه را برای قرارگاه کربلا نیز ارسال کرد، تا چنانچه فرماندهی قرارگاه کربلا، نظری غیر از آن دارند اعلام نمایند که همان نظر مورد تأیید فرماندهی قرارگاه کربلا نیز قرار گرفت. بنابراین، طرح عملیات کربلای4 با همان روش تدبیر عملیاتی قرارگاه کربلا اجرا شد. نظر به اينكه نتیجه مطلوب حاصل نگردید بحث و جدل بین ستاد مشترک و نیروی زمینی درباره نحوه اجرای عملیات ادامه یافت که در بررسی هدایت عملیات بیان میگردد.
انتهای مطلب
